|
श्री कुल, काली कुल आणि कुलेश्वरी |
|
आगामी नवरात्रीचे औचित्य साधून आपण गेले काही आठवडे शक्ती उपासने विषयी जाणून घेत आहोत. शक्ती उपासनेचे एक लोकप्रिय स्वरूप म्हणजे दशमहाविद्या. देवीची दहा स्वरूपे अर्थात काली, तारा, त्रिपुर सुंदरी, भुवनेश्वरी, छिन्नमस्ता, त्रिपुर भैरवी, धूमावती, बगलामुखी, मातंगी, आणि कमला म्हणजेच दशमहाविद्या. यांची उपासना ही सामान्य विद्या नाही तर "महा" विद्या आहे. ही दहा देवी स्वरूपे भोग आणि मोक्ष देण्यास सक्षम आहेत. |
|
Posted On : 12 Oct 2020 |
|
|
अगस्ती आणि लोपामुद्रा |
|
वैदिक ऋषींपैकी एक महत्वाचे नाव म्हणजे अगस्ती. परम तपस्वी आणि योगी. नेहमी तपस्येत आणि योगसाधनेत मग्न असणाऱ्या अगस्ती ऋषींना संसारात रस नव्हता. एकदा त्यांना स्वप्नात त्यांच्या पितरांचे दर्शन झाले. त्यांच्या पितराना एका खोल खड्ड्यात उलटे टांगले होते आणि ते यातना भोगत होते. अगस्ती ऋषींनी त्यांना त्यामागचे कारण विचारले. त्यांचे पितर म्हणाले - "तू विवाह न केल्याने आपल्या कुळाचा विस्तार थांबला आहे आणि त्यामुळे आमची अशी दुर्दशा झाली आहे. तू जर विवाह करून संतान उत्पन्न करशील तरच आमची सुटका होईल." |
|
Posted On : 05 Oct 2020 |
|
|
षटचक्रांच्या योगगम्य मातृका शक्ती |
|
कुंडलिनी योग ही जरी शिव-शक्ती अशा दोघांची उपासना असली तरी त्यात शक्ती प्रधानता स्पष्ट दिसून येते. मुळात कुंडलिनी ही शक्ती स्वरूपा असल्याने ते साहजिकच आहे. मेरूदंडातून जाणाऱ्या सुषुम्ना मार्गावर मुलाधार ते सहस्रार अशी सात चक्रे आहेत हे सर्वाना ठावून आहे. या चक्रांमध्ये गणपती, ब्रह्मदेव, विष्णू, रुद्र, जीवात्मा, आत्मा इत्यादी देवतांचा वास मानला गेला आहे. त्याविषयी आपण आगोदरच जाणून घेतले आहे. मुलाधार ते आज्ञा या सहा चक्रांमध्ये काही विशिष्ठ मातृका शक्तींचे अधिष्ठान सुद्धा मानले गेले आहे. आज त्या मातृका शक्तींविषयी काही सांगणार आहे. |
|
Posted On : 28 Sep 2020 |
|
|
कुंडलिनी योगाचे "डेटा सायन्स" |
|
पिंडी ते ब्रह्मांडी आणि ब्रह्मांडी ते पिंडी हा कुंडलिनी योगाचा मुलभूत सिद्धांत आहे. मर्यादित अशा पिंडाद्वारे अमर्यादित अशा ब्रह्मांडाचे रहस्य जाणून घेण्यासाठी कुंडलिनी योग एक शास्त्रशुद्ध प्रणाली प्रस्तुत करते. या प्रणालीत शुद्धीक्रिया, आसने, प्राणायाम, बंध, मुद्रा, नादश्रवण, मंत्र, ध्यान अशा अनेकानेक साधना पद्धतींचा समावेश होतो. जर तुम्ही प्राचीन योगग्रंथांचा अभ्यास केलात तर तुम्हाला आढळेल की साधनाक्रियांचा हा पसारा खुप मोठा आहे. |
|
Posted On : 21 Sep 2020 |
|
|
ज्ञानेश्वरीतील कुंडलिनी योगाचा आस्वाद |
|
उद्या म्हणजे दिनांक ८ सप्टेंबर २०२० रोजी श्रीज्ञानेश्वरी जयंती आहे. मराठी भाषिक माणसांना ज्ञानेश्वरीची वेगळी ओळख करून द्यायला नको. तुमच्यापैकी अनेकांनी ज्ञानेश्वरी वाचली असेल, तिचा अभ्यास केला असेल. कदाचित ज्ञानेश्वरीची विधिवत पारायणे सुद्धा तुम्ही केली असतील. त्यामुळे ज्ञानेश्वरीच्या रूढ वाचन-पठण-पारायण यांच्याविषयी मी काही सांगणार नाही. आपापल्या श्रद्धेनुसार तुम्ही ते करू शकता. वाचकांपैकी अनेक वाचक असे असतील की ज्यांनी अजूनपर्यंत ज्ञानेश्वरी कधीही पूर्णपणे वाचलेली नाही परंतु त्यांच्या मनात ज्ञानेश्वरी बद्दल कुतूहल आणि अधिक जाणून घेण्याची जिज्ञासा आहे. अशा जिज्ञासू लोकांसाठी आज काही गोष्टी सांगत आहे. आशा आहे की त्यांचा उपयोग करून तुम्ही ज्ञानेश्वरीतील मार्गदर्शन अधिक चांगल्या प्रकाराने अंगिकारू शकाल. |
|
Posted On : 07 Sep 2020 |
|
|
मुक्तिका उपनिषद आणि अजपा ध्यान - भाग ३ |
|
मागील दोन भागांत आपण प्रामुख्याने मुक्ती विवरण आणि साधन चतुष्टय या विषयी जाणून घेतले. आता कैवल्य मुक्तीच्या अभिलाषी मुमुक्षुने साधनेची कास कशा प्रकारे करावी त्याचे मार्गदर्शन "मुक्तिका" करत आहे. त्याच अनुषंगाने प्राण, अपान, मन, अमनस्क योग, अजपा, केवल कुंभक वगैरे गोष्टींचा एकमेकाशी कसा अद्भुत मेळ बसतो ते ही आपण जाणून घेणार आहोत. |
|
Posted On : 24 Aug 2020 |
|
|
मुक्तिका उपनिषद आणि अजपा ध्यान - भाग २ |
|
मागील भागात आपण प्रभू श्रीरामांच्या मुखातून मुक्तीचे पाच प्रकार कोणते ते ऐकले. सालोक्य, सामीप्य, सारुप्य आणि सायुज्य या चार प्रकारांपेक्षा कैवल्यमुक्ती श्रेष्ठतम आहे हे ही आपण पाहिले. कैवल्यमुक्ती हस्तगत करण्याचा मार्ग म्हणून उपनिषद प्रणीत ज्ञानमार्ग "मुक्तीकेने" आपल्याला सांगितला आहे. मुक्तीच्या प्रथम चार श्रेण्या ह्या मानवाला त्याच्या पाप-पुण्यादी कार्मांनुसार मानवी देह सांडल्यानंतर प्राप्त होणाऱ्या आहेत. कैवल्यमुक्ती ही ह्याच देहात जिवंतपणी अनुभवायची आहे आणि म्हणूनच ती श्रेष्ठ आहे. |
|
Posted On : 17 Aug 2020 |
|
|
मुक्तिका उपनिषद आणि अजपा ध्यान - भाग १ |
|
भारतीय अध्यात्मात वेदांना अनन्यसाधारण महत्व आहे. ऋग्वेद, सामवेद, यजुर्वेद आणि अथर्ववेद असा वेदज्ञानाचा वटवृक्ष अध्यात्माचा प्रधान स्त्रोत आणि मानबिंदू आहे. जाणकारांनी वेदांतील ज्ञानाची विभागणी कर्मकांड, उपासना कांड आणि ज्ञानकांड अशी केलेली आहे. त्यांतील ज्ञानकांड हा विशेष महत्वाचा भाग आहे कारण आध्यात्मिक साधनेची सांगता ब्रह्मज्ञानातच आहे. तेंव्हा आत्मा, आत्मज्ञान, ब्रह्म, ब्रह्मज्ञान, मुक्ती, मोक्ष वगैरे उच्च कोटीच्या गोष्टींचा निर्देश आणि उहापोह ज्ञानकांडात केलेला आहे. अशा या ज्ञानकांडात प्रामुख्याने उपनिषदांचा समावेश होतो. |
|
Posted On : 10 Aug 2020 |
|
|
तन्मे मनः शिवसंकल्पमस्तु |
|
सर्व योगाभ्यासी वाचक आपापल्या आवडीच्या श्रावणातील उपासनेमध्ये नक्कीच व्यग्र असणार. उपासना म्हटली की ती तीन प्रकारची असू शकते - नित्य, नैमित्तिक आणि काम्य. आपल्या दैनंदिन जीवनाचा अविभाज्य भाग बनलेली ती नित्य उपासना. तुमच्यापैकी अनेकजण रोज नेमाने जप, स्तोत्रपाठ, ध्यान-धारणा वगैरे करत असतील ती सगळी उपासना नित्य उपासना झाली. काही उपासना ह्या विशिष्ठ प्रसंगी केल्या जातात. |
|
Posted On : 03 Aug 2020 |
|
|
भगवान शंकराच्या अष्ट संहारमूर्ती |
|
निरनिराळ्या देवी-देवतांनी असुरांचा आणि दुष्टांचा संहार करणे ही पौराणिक काळातल्या साहित्यात हमखास आढळणारी गोष्ट. ज्याचे प्रधान कर्मच मुळी संहार आहे तो भगवान शंकरही त्याला अपवाद नाही. शिवपुराणात आणि भगवान शंकराशी संबंधित साहित्यात अशा प्रकारच्या विपुल कथा आपल्याला आढळतात. या सर्व कथांमधील आठ संहाराचे प्रसंग विशेष महत्वाचे मानले जातात. दक्षिणेत विशेषतः तामिळनाडू प्रदेशात तर या प्रसंगाना समर्पित असलेली भगवान सदाशिवाची "संहारमूर्ती" स्वरूपातील मंदिरे आहेत. |
|
Posted On : 27 Jul 2020 |
|
